دستگردان در لغت به معناي زمين و ملك زراعتي است ، واژه دستگردان بنا بر نقل معمرين و افراد آگاه به تاريخ منطقه نخست ( دشت گردان ) بوده وجه تسميه آن را دلاوري ، شجاعت و جوانمردي ساكنين منطقه مي دانند . همانگونه كه از واژه ( گردان ) ( بضم گ ) استنباط مي شود بدليل موقعيت سوق الجيشي منطقه حاكمان وقت آن را بعنوان آماده گاه و قرار گاه ( پامير ) كه آقاي ذبيح الله منصوري به سبك رماني ترجمه نموده آمده است نيز چنين فهميده مي شود كه در زمان اشراف اسماعيليان بر بسياري از مناطق ايران از جمله قهستان ( قائنات فعلي ) كه طبس و توابع آن بخشي از آن بوده تغذيه و تدارك نيروهاي مستقر در قلاع اسماعيله از شهر ( پاشنه دران ) در اين منطقه انجام مي گرفته . به هر حال واژه ( دشت گردان ) در اثر كثرت استعمال و دگرگوني واژه ها به تدريج به ( دست گردان ) و و سپس ( دستگردان ) تغيير يافته است .
 بخش دستگردان از بزرگترين بخشهاي كشور و استان يزد است كه قدمت آن به قرن ششم هجري باز مي گردد ، در پيدايش اين بخش چنان كه از كهنسالان آن زبان به زبان تا كنون نقل شده است ، سرزميني سرسبز و بسيار بزرگ بوده است كه قهر طبيعت و بروز خشكساليهاي متوالي آنرا به كويري لم يزرع مبدل ساخته است . بخش دستگردان اكنون ميراث دار تاريخ و فرهنگي كهن است ، فرهنگي كه به مردمان سختكوش اين بخش آموخته است تلاش و كوشش خود را با اقليم خشك منطقه تطبيق دهند و اين تلاش را در معماري خويش به صراحت آشكار سازند ، وجود آثاري چون مسجد قديم دستگردان با قدمت بيش از هزاران سال ، آب انبارها ، رباط ده محمد و رباط زنگيچه ، قلاع اسماعيليه ، غار كوه سفيد و خانه هاي خوانين در روستاهاي هودر ، بادام تك و000 مهارت در معماري اين بناها گواه اين مدعاست . اما آنچه مسلم است در ساليان اخير جلوه هاي اين تاريخ كهن از جمله برج و باروهاي روستاهاي هودر ، بادام تك ، دستگردان و 0000 دستخوش تغييرات ويرانگري شده و از آن گنجينه گرانبها خرابه هاي بيش باقي نمانده است .چندي پيش توسط سازمان محترم ميراث فرهنگي و گردشگري استان يزد تمهيدات ثبت كليه آثار تاريخي روستاهاي بخش دستگردان انجام و هم اكنون نيز توسط پيمانكار در حال انجام است ، در همين راستا خانه شجاع سنگچولي و قلعه حسن آباد شجاع و رباط ده محمد و خانه قياسي در روستاي منصوريه جزو آثار ملي و باستاني كشور به ثبت رسيده است و براي بازسازي و مرمت مسجد قديم روستاي دستگردان كه متعلق به قرن ششم هجري است در سال آينده اعتبار لازم تخصيص خواهد يافت .


 
به هر حال بخش دستگردان به مركز شهر عشق آباد با مساحت 12000 كيلو متر مربع در فاصله 105 كيلومتري مركز شهرستان طبس و در فاصله 500 كيلومتري مركز استان يزد قرار دارد .اين بخش كه مشتمل بر 93 روستاي مسكوني و دو دهستان بنام دهستان كوه يخاب به مركزيت روستاي تپه طاق و دهستان دستگردان به مركزيت شهر عشق آباد است از شمال به شهرستان بردسكن ، از جنوب به بخش مركزي شهرستان طبس ، از غرب به استان سمنان و از شرق به بخش بشرويه منتهي مي شود ، طول و عرض جغرافيايي آن 56 درجه طول شرقي تا 57 درجه طول شرقي و 33 درجه عرض شمالي تا 35 درجه عرض شمالي است ، مردم اين بخش به زبان فارسي و لهجه دستگرداني صحبت مي كنند .تاريخ گواهي مي دهد كه اين بخش قدوم مبارك حضرت علي ابن موسي الرضا «ع» در مسير سفر تاريخي ايشان از مدينه به مرو را بر پيكره خود كرده و بدان تبرك يافته است و بدين خاطر است كه به مقدم الرضا شهرت يافته است .
ويژگيهاي توپوگرافي ( كوهپايه ، دشت ، دره ، ساحل و جزيره ) دهستان دستگردان دهستاني است كويري و مسطح و با توجه به ارتفاعات مي توان گفت قسمتهاي مركزي، شمال غربي و غرب دهستان داراي زمينهاي پست تري نسبت به جنوب غربي آن مي باشد در شرق دهستان كوههاي تنگل كوهك ، نوآهنگ فلا و در جنوب شرقي سياهكوه ، كوه سفيد و درجنوب كوه دهنه ، حسن كوهي و در غرب كوه ماري ، كوه خال ، آب كوه كشيده شده است و همچنين كوههاي خرمايو ، شارم ، گو مرغ و كال طاق در قسمتهاي مركزي ديده مي شود . دشتهاي معروف منطقه عبارتند از : دشت ده محمد ، دشت آزبكوه جديد ، دشت ميات تكاب ، دشت چاه مسافر ، دشت محمديه ، دشت كلشانه ، دشت شيرگشت و دشت كوير كاج .
 70 حلقه چاه كشاورزي و بيش از 60 رشته قنات در بخش وجود دارد كه كشاورزان را به فعاليت وا داشته است ، محصولات عمده كشاورزان اين بخش در توليد گندم ، جو ، سير ، كنجد ، زعفران ، پسته ، پنبه ، آفتابگردان ، ذرت ، علوفه ، يونجه ، خرما ، انگور ، و ... خلاصه مي شود .

ارتفاعات مهم و سوق الجيشي منطقه كوههاي آبخورگ ، رشته كوه سرهنگي ، رشته كوه كلشانه و رشته كوه كوه سفيد است .  
اين بخش عظيم كه در دل كوير لوت واقع شده است گنجيه اي از بركات ذات اقدس الهي در درون خويش نهفته است زمينهاي مستعد كشاورزي كه بعلت كمبود آب كشت نمي شود از دغدغه هاي بزرگ اربابان فن كشاورزي است ، معادن بسيار غني و متعدد از قبيل ذغالسنگ ، خاك صنعتي ، بنتونيت ، باريت ، منگنز ، بوكسيت ، سليس ، سنگ آهن ، گچ ، سولفات سديم ، سرب و روي و دهها معدن ديگر در بخش كه بعضا فعال و برخي ديگر نيز بلااستفاده مانده مويد اين مطلب است كه اين بخش دور افتاده سرشار از پتانسيلهاي بالقوه است .
اكثريت روستاهاي اين بخش از نعمت برق و تلفن و آب بهداشتي برخوردار هستند ، راه ارتباطي روستاهاي بزرگ و پرجمعيت بخش به شهر عشق آباد آسفالت و راه ساير روستاها نيز خاكي است ، 29 روستاي بخش داراي شوراي اسلامي و دهياري است و فعاليت دهياري در برخي از روستاها چشمگير و چهره روستاها را نيز دگرگون كرده است كه انشاء الله با تخصيص اعتبار ويژه به اين روستاهاي محروم شاهد رونق بيش از پيش آنها باشيم و تا حدودي جلو مهاجرت بي رويه به شهرها را بگيريم .
بخش دستگردان بر روي گسل زلزله واقع شده و اين مهم ضرورت ارشاد مردم و توجيه آنان جهت ساخت مسكن بر مبناي اصول نظام مهندسي را دو چندان مي كند ، چرا كه بلاياي طبيعي بخصوص زلزله غير قابل پيش بيني بوده و ايران اسلامي خاطره هاي ناگواري از آن دارد .  
افزون بر 35 اداره و نهاد دولتي در بخش دستگردان امور روزمره مردم را انجام مي دهند و نبود برخي از ادارات من الجمله نمايندگي تربيت بدني ، بانك رفاه كارگران ، دادگاه عمومي ، اداره ثبت اسناد و املاك و 000 مشكلاتي را براي مردم بوجود آورده است .



از بعد فرهنگي مردم اين بخش يكدست شيعه بوده و در مناسبتهاي اسلامي بويژه رمضان و محرم و صفر عزاداري و مناسبتهاي انقلاب اسلامي حضور آنان چشمگير و پررنگ است ، اعتقادات اسلامي هنوز ريشه در تفكرات خانواده ها دارد و در تربيت فرزندان بخصوص دخترها اعتقادات و رسوم شديدتر است ، در دهستان دستگردان فرهنگ كار و تلاش و سختكوشي غوغا مي كند و در دهستان كوه يخاب نيز دامداري و عشاير كوچ رو آنها را به ادامه زندگي واداشته است ، دو طايفه عشايري ايلخاني و طاهري قدمتي كهن در زمينه دامپروري شهرستان طبس دارند ، كه اين مهم با عنايت به وجود هزاران راس دام ضرورت ايجاد نمايندگي امور عشايري را در بخش دستگردان دوچندان مي نمايد . روند مهاجرت در سالهاي گذشته و طبق سرشماري سال 1385 بسيار زياد و در اكثر روستاها با افت جمعيت و تنها در مركز بخش با اضافه جمعيت روبرو بوده ايم .مهاجرت ها بدليل نبود كار و به شهرهاي كاشمر ، بردسكن ، تهران ، مشهد و سمنان و طبس صورت گرفته است .
غالب مردم منطقه به دامداري ، قاليبافي و دردهستان دستگردان به كشاورزي و خدمات مشغولند در بخش افزون بر 300 واحد صنفي و خدماتي و توليدي وجود دارد .
وجود 146000 دام سبك ( گوسفند و بز ) 2400 نفر شتر ، 1450 راس گاو بخش دستگردان را به قطب دامپروري مبدل ساخته است . كه متاسفانه بروز هشت سال خشكسالي متوالي آنرا رو به انهلال و نابودي مي كشاند.
آّب شرب شهر عشق آباد در حال حاضر از طريق دو حلقه چاه محفوره در 13 كيلومتري عشق آباد در دشت هودر با آبدهي 35 ليتر در ثانيه تامين مي گردد آب در مخزن 2000 متر مكعبي ذخيره و پس از كلرزني و طي مسافت 13 كيلومتر با لوله 350 ميليمتري به شهر وارد مي شود .
بركات انقلاب اسلامي در چهره شهر عشق آباد خصوصا و تك تك روستاهاي بخش دستگردان عموما نمود و جلوه اي ديگر دارد ، راه اندازي پست 132 كيلو ولت ، عبور خط آهن و احداث ايستگاه حمل مسافر ، فيبر نوري ، راه اندازي تلفن همراه ، احداث تالار فرهنگيان ، احداث ساختمان شهرداري و ارتقاي عشق آباد به شهر ، ارتقاي پاسگاه انتظامي به فرماندهي انتظامي و راه اندازي پاسگاه انتظامي در روستاي تپه طاق ، ايجاد دفاترشوراي حل اختلاف در چند روستاي بخش ، و دهها مورد ديگر تنها گوشه اي از اين خدمات ارزنده است ، با اين وجود هنوز غبار محروميت بر چهره اين بخش خودنمائي مي كند و زدودن اين غبار همت و تلاش مسئولين محترم و مردم كوشاي اين ديار را مي طلبد


 
 منبع : فرمانداری طبس
 
اطلاعات بیشتر:
 

  بخش دستگردان به مرکزیت شهر عشق آباد پس از انتزاع از خراسان و الحاق به استان یزد از نظر موقعیت جغرافیائی در شمالی ترین ناحیه استان یزد قرار گرفته و دروازه ورودی آن از خراسان رضوی به شمار می رود ، فاصله شهر عشق آباد تا تهران از نزدیکترین و سردترین مسیر ( جاده بیارجمند در شهرستان شاهرود ) 800 کیلومتر و تا یزد ( مرکز استان ) 510 کیلومتر و تا مشهد الرضا «ع» 420 کیلومتر و تا شهر طبس مرکز شهرستان 110 کیلومتر است.

  این بخش برسر راه استانهای شیراز، اصفهان ، یزد و بندر عباس قرار دارد و برای وسایل نقلیه ای که به شهر طبس وارد و قصد عزیمت به مشهدالرضا «ع» و بویژه شهرهای کاشمر ، بردسکن ، سبزوار ، نیشابور در خراسان رضوی و شاهرود در استان سمنان و نیز استان خراسان شمالی را دارند مناسبترین و نزدیکترین مسیر مواصلاتی است . 

  بخش دستگردان یکی از وسیعترین بخش های استان و کشور با وسعت تقریبی 12000 کیلومتر مربع با دو دهستان ( دستگردان و کوه یخاب ) دارای 325 آبادی مسکونی و غیر مسکونی اقماری است که از این تعداد 233 آبادی آن دارای سکونت فصلی و 93 روستا و محله آن دارای سکونت دائمی می باشد . این بخش از شمال به شهرستان بردسکن در خراسان رضوی و شهرستان شاهرود در استان سمنان و از جنوب به بخش مرکزی شهرستان طبس و از غرب به کویر خور در استان اصفهان و از شرق به شهرستان فردوس در خراسان جنوبی محدود می شود .

  جنوب این بخش را ارتفاعات پیرحاجات ، کوه کال طاق و نیزار ، شمال و شمال شرق را نیز ارتفاعات سیاه کوه ، کوهک ، کوه مسافر ، گوشه کمر ، و ارتفاعات قره سیاه در برگرفته است . این ارتفاعات در شرق عامل جدائی این قسمت از شهرستان طبس از شهرستان فردوس می باشد .

   

بخش دستگردان در يك نگاه
مركز بخش : شهر عشق آباد 
سابقه تشكيل بخشداري : 50 سال 
وسعت كل بخش : 11221 كيلومتر مربع 
جمعيت بخش : 15000 نفر 
تعداد شهدا ء بخش : 54 شهيد 
تعداد دهستانها : 2 دهستان ( دستگردان و كوه يخاب ) 
منابع آبي : 89 رشته قنات ـ 93 حلقه چاه ـ 18چشمه 
تعداد روستاهاي داراي سكنه : 90 روستا 
روستاهاي داراي شوراي اسلامي : 26 روستا 
تعداد دهياريها : 26 روستا 
روستاهاي داراي شبكه آبرساني : 51 روستا
روستاهاي فاقد شبكه آبرساني : 39 روستا
جمعيت تحت پوشش كميته امداد امام خميني ره : 1374 نفر با 608 خانوار
جمعيت تحت پوشش بهزيستي : 488 نفر
راههاي اصلي : 181 كيلومتر
راههاي روستايي : 5/759 كيلومتر
راههاي عشايري : 700 كيلومتر 
راههاي معدني : 97 كيلومتر 
سطح زيركشت محصولات زراعي : 2303 هكتار 
سطح زيركشت محصولات باغي : 600 هكتار 
متوسط ارتفاع از سطح دريا : 1200 متر 
طول جغرافيايي : 56 درجه و 57 دقيقه 
عرض جغرافيايي : 33 درجه و 35 دقيقه

 

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: